Nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam đã và đang phát triển nhưng vẫn ở giai đoạn sơ khai, với tỷ lệ áp dụng còn hạn chế so với nông nghiệp truyền thống. Dù nhu cầu tiêu dùng nông sản hữu cơ trong nước và quốc tế đang gia tăng, việc triển khai mô hình này tại Việt Nam gặp phải nhiều khó khăn về chính sách, kỹ thuật, và thị trường.
1. Diện tích và quy mô sản xuất
- Diện tích canh tác hữu cơ tại Việt Nam vẫn còn rất nhỏ so với tổng diện tích nông nghiệp cả nước. Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, diện tích sản xuất nông nghiệp hữu cơ chỉ chiếm khoảng 1,5-2% diện tích đất nông nghiệp cả nước.
- Các vùng có diện tích canh tác hữu cơ lớn tập trung ở một số tỉnh như Hà Nội, Lâm Đồng, Đồng Nai và Sóc Trăng, với các sản phẩm chính như rau hữu cơ, chè hữu cơ, trái cây và gạo hữu cơ.
- Các doanh nghiệp nông nghiệp hữu cơ chủ yếu vẫn ở quy mô nhỏ và vừa, phần lớn là các hợp tác xã, trang trại gia đình và một số ít doanh nghiệp lớn có sự đầu tư bài bản.
2. Tiêu chuẩn và chứng nhận hữu cơ
- Tiêu chuẩn hữu cơ: Nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam đang tuân theo nhiều tiêu chuẩn khác nhau, trong đó có các tiêu chuẩn quốc tế như USDA (Mỹ), EU (Liên minh Châu Âu), JAS (Nhật Bản), và tiêu chuẩn hữu cơ quốc gia của Việt Nam (TCVN 11041:2017). Tuy nhiên, việc đạt được các chứng nhận hữu cơ quốc tế vẫn còn gặp khó khăn do chi phí cao và quy trình kiểm định phức tạp.
- Chứng nhận hữu cơ: Mặc dù số lượng trang trại và doanh nghiệp đạt chứng nhận hữu cơ đang tăng, nhưng tỷ lệ này vẫn rất nhỏ so với tổng số doanh nghiệp nông nghiệp. Việc tiếp cận các tiêu chuẩn và quy trình chứng nhận còn hạn chế, nhất là đối với các hộ nông dân nhỏ lẻ.
3. Nhu cầu thị trường
- Thị trường trong nước: Nhu cầu tiêu thụ nông sản hữu cơ trong nước đang gia tăng, đặc biệt ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến thực phẩm an toàn, không có hóa chất và có lợi cho sức khỏe. Tuy nhiên, giá thành sản phẩm hữu cơ vẫn cao hơn nhiều so với sản phẩm thông thường, dẫn đến sức tiêu thụ chưa đạt kỳ vọng.
- Thị trường xuất khẩu: Việt Nam đã xuất khẩu một số sản phẩm nông sản hữu cơ sang các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc. Các sản phẩm xuất khẩu chính bao gồm gạo hữu cơ, trà, cà phê, rau củ và một số loại trái cây. Tuy nhiên, khả năng cạnh tranh của nông sản hữu cơ Việt Nam trên thị trường quốc tế còn yếu do chất lượng và sản lượng chưa ổn định.
4. Khó khăn và thách thức
- Chi phí sản xuất cao: Nông nghiệp hữu cơ đòi hỏi chi phí đầu tư ban đầu cao hơn so với canh tác thông thường. Chi phí để đáp ứng các tiêu chuẩn hữu cơ, đặc biệt là chi phí phân bón hữu cơ, thuốc bảo vệ thực vật tự nhiên và lao động, cũng là một rào cản lớn.
- Thiếu kỹ thuật và kiến thức: Nhiều nông dân chưa có đủ kiến thức và kỹ năng về quy trình sản xuất hữu cơ, dẫn đến năng suất thấp và không ổn định. Việc chuyển đổi từ mô hình canh tác truyền thống sang hữu cơ đòi hỏi thời gian dài và sự thay đổi trong tư duy sản xuất.
- Thị trường tiêu thụ chưa phát triển mạnh: Mặc dù nhu cầu đang tăng, nhưng thị trường nông sản hữu cơ trong nước vẫn còn hạn chế, chủ yếu do giá thành cao và khả năng tiếp cận người tiêu dùng còn khó khăn.
Giải pháp phát triển mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam
Để phát triển bền vững nông nghiệp hữu cơ, Việt Nam cần tập trung vào một số giải pháp quan trọng nhằm giải quyết các vấn đề về quy mô sản xuất, thị trường và nâng cao chất lượng sản phẩm.
1. Xây dựng và hoàn thiện chính sách hỗ trợ
- Chính sách ưu đãi về thuế và tín dụng: Chính phủ cần cung cấp các chính sách ưu đãi về thuế, giảm thuế đất nông nghiệp và hỗ trợ vay vốn ưu đãi cho các doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân tham gia sản xuất nông nghiệp hữu cơ. Việc này sẽ giúp giảm bớt gánh nặng tài chính cho các hộ sản xuất hữu cơ.
- Hỗ trợ kỹ thuật và chuyển giao công nghệ: Các cơ quan quản lý cần tổ chức các chương trình đào tạo, hỗ trợ nông dân tiếp cận với công nghệ sản xuất hữu cơ, từ việc lựa chọn giống cây trồng, quy trình canh tác, đến quản lý dịch bệnh một cách tự nhiên.
2. Tăng cường nghiên cứu và phát triển
- Nghiên cứu phát triển giống cây trồng hữu cơ: Đầu tư vào nghiên cứu, phát triển các giống cây trồng phù hợp với canh tác hữu cơ, có khả năng chống chịu sâu bệnh, chịu hạn, nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào hóa chất.
- Phát triển công nghệ bảo quản và chế biến sau thu hoạch: Cần đầu tư vào các công nghệ bảo quản và chế biến sau thu hoạch hiện đại, giúp nông sản hữu cơ giữ được chất lượng lâu dài hơn và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.
3. Phát triển cơ sở hạ tầng và hệ thống chuỗi cung ứng
- Xây dựng chuỗi cung ứng hữu cơ: Thiết lập các chuỗi cung ứng bền vững cho nông sản hữu cơ, từ sản xuất, chế biến, bảo quản đến tiêu thụ. Đảm bảo rằng người tiêu dùng có thể dễ dàng tiếp cận với sản phẩm hữu cơ ở các kênh bán hàng trực tuyến và siêu thị.
- Phát triển thị trường tiêu thụ nội địa: Cần có chính sách phát triển thị trường tiêu thụ nội địa bằng cách nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về lợi ích của sản phẩm hữu cơ, đồng thời tạo ra các kênh bán hàng hiệu quả hơn để tiếp cận người tiêu dùng ở các khu vực đô thị và nông thôn.
4. Thúc đẩy hợp tác xã và liên kết sản xuất
- Xây dựng các hợp tác xã sản xuất hữu cơ: Khuyến khích hình thành các hợp tác xã nông nghiệp hữu cơ, giúp nông dân nhỏ lẻ kết nối với nhau để chia sẻ kinh nghiệm, giảm chi phí sản xuất và cùng tiếp cận các nguồn hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.
- Liên kết doanh nghiệp và nông dân: Tăng cường mô hình hợp tác giữa doanh nghiệp và nông dân trong sản xuất hữu cơ. Các doanh nghiệp có thể hỗ trợ nông dân trong việc đào tạo kỹ thuật, cung cấp giống, và bao tiêu sản phẩm đầu ra, đảm bảo đầu ra ổn định cho nông dân.
5. Chứng nhận và quảng bá nông sản hữu cơ
- Hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp trong việc đạt chứng nhận hữu cơ: Cần tạo điều kiện thuận lợi hơn trong quy trình cấp chứng nhận hữu cơ, giảm bớt chi phí và thời gian cho các nông dân và doanh nghiệp muốn đạt các chứng nhận này.
- Quảng bá thương hiệu nông sản hữu cơ: Cần đẩy mạnh chiến dịch quảng bá, giáo dục người tiêu dùng trong và ngoài nước về lợi ích của nông sản hữu cơ Việt Nam. Hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường xuất khẩu nông sản hữu cơ.
Kết luận
Nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam còn nhiều tiềm năng phát triển, nhưng đang đối mặt với nhiều thách thức về tài chính, kỹ thuật và thị trường. Để mô hình này phát triển bền vững, cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ phía chính phủ, doanh nghiệp và người nông dân. Việc đầu tư vào nghiên cứu công nghệ, hoàn thiện chuỗi cung ứng, nâng cao nhận thức người tiêu dùng, và tạo điều kiện cho nông dân tiếp cận với các nguồn lực là những giải pháp then chốt để ngành nông nghiệp hữu cơ ở Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong tương lai.
