Tết đoan ngọ (mùng 5 tháng 5 âm lịch), còn được gọi là “Tết giết sâu bọ,” là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng ở Việt Nam. Ngày này không chỉ gắn liền với các hoạt động văn hóa dân gian mà còn phản ánh niềm tin tâm linh sâu sắc về sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên và chu kỳ mùa vụ. Trong bối cảnh hiện đại, Tết Đoan Ngọ vẫn được duy trì với nhiều ý nghĩa khác nhau, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa Việt Nam.
1. Nguồn gốc ngày tết đoan ngọ
1.1. Truyền thuyết Việt Nam
Theo dân gian Việt Nam, Tết đoan Ngọ gắn với câu chuyện của một vị thần tên là Đôi Truân. Khi người nông dân đối diện với nạn sâu bọ phá hoại mùa màng, ông đã chỉ cho dân cách ăn rượu nếp và hoa quả vào sáng sớm để giết sạch sâu bọ. Kể từ đó, phong tục này được duy trì như một phương thức bảo vệ mùa màng.
1.2. Ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa
Ngày Tết Đoan Ngọ của Việt Nam cũng có nét tương đồng với lễ hội mùng 5 tháng 5 ở Trung Quốc, còn gọi là lễ hội Đoan Ngọ. Tuy nhiên, qua thời gian, người Việt đã biến đổi và phát triển lễ này theo phong tục và tín ngưỡng riêng, thể hiện đặc trưng của nền văn minh lúa nước.
2. Ý nghĩa văn hóa ngày tết đoan ngọ
2.1. Ý nghĩa văn hóa mùa vụ
- Tôn vinh thiên nhiên và mùa vụ: Đây là thời điểm chuyển giao giữa vụ xuân và vụ hè, khi người nông dân cầu mong sự thuận lợi cho mùa màng và tìm cách diệt sâu bệnh.
- Cân bằng tự nhiên: Người xưa tin rằng cơ thể dễ mắc bệnh nhất vào đầu hè, và việc ăn các loại thực phẩm chua, cay, hay uống rượu nếp sẽ giúp thanh lọc cơ thể.
2.2. Ý nghĩa tín ngưỡng
- Lễ cúng tổ tiên: Đây là dịp để con cháu dâng lễ vật tưởng nhớ tổ tiên, thể hiện lòng hiếu thảo và biết ơn với người đã khuất.
- Gắn kết gia đình: Ngày lễ thường có sự sum họp gia đình, cùng nhau chuẩn bị mâm cỗ và chia sẻ những món ăn truyền thống.
3. Phong tục truyền thống ngày tết đoan ngọ
3.1. Ăn cơm rượu nếp
Người Việt tin rằng rượu nếp có khả năng diệt trừ ký sinh và giúp thanh lọc hệ tiêu hóa.
Cơm rượu nếp cẩm là cơm từ gạo nếp cẩm được nấu lên men cùng với rượu. Đây là món ăn có vị ngọt và chữa được nhiều bệnh như suy nhược cơ thể, làm giảm cơn khát, trị chứng ra mồ hôi trộm.
Vào ngày Tết Đoan Ngọ, mọi người trong cùng một gia đình thường vệ sinh cá nhân sạch sẽ và cùng nhau ăn cơm rượu nếp cẩm. Đây là một phong tục đã có từ lâu đời nhằm thể hiện mong muốn đẩy lùi được mầm bệnh trong cơ thể và mang lại nguồn sức khỏe dồi dào và tươi trẻ.
3.2. Ăn hoa quả, trái cây theo mùa
Người Việt Nam thường ăn các loại cây có vị chua như mận, xoài, cam, bưởi… với mong muốn là loại trừ mầm bệnh. Những loại trái cây đó cũng thường xuất hiện trên mâm cúng hầu hết gia đình vào ngày này.
Bên cạnh đó, việc ăn trái cây đầu mùa cũng thể hiện được mong muốn một cuộc sống đầy đủ, cây cối đơm hoa, kết trái. Việc ăn trái cây đầu hè không chỉ bổ sung dinh dưỡng mà còn giúp giải nhiệt trong thời tiết nóng bức.
3.3. Ăn bánh tro
Bánh tro là món ăn phổ biến trong dịp Tết Đoan Ngọ. Người Việt cho rằng ăn bánh tro giúp thanh mát cơ thể và dễ tiêu hóa.
Để có một chiếc bánh tro thơm ngon, người làm bánh phải rất tỉ mỉ trong khâu chọn nguyên liệu, gạo nếp phải thơm dẻo và phải được ngâm trong nước tro tàu, lá gói bánh phải là lá dong chứ không dùng lá chuối…
Cứ tới ngày này, cha mẹ hay ông bà thường làm rất nhiều để khi con cháu, họ hàng về thăm, gia đình sẽ cùng nhau quây quần bên nhau, ăn bánh tro, uống lá mát và cùng nhau trò chuyện.
3.4. Khảo cây vào giờ Ngọ
Ngày Tết Đoan Ngọ, đúng 12 giờ trưa, nhiều địa phương sẽ thực hiện nghi thức khảo cây hay còn gọi là đánh cây. Theo quan điểm xưa, nếu thực hiện điều này và kèm theo ước muốn sung túc, đầy đủ thì sẽ được theo ý nguyện. Khi khảo cây, người ta sẽ chọn những loại cây ăn quả ít ra quả hoặc bị sâu bệnh với ý nghĩa lấy đi những điều không hay, không tốt.
Nghi thức khảo cây gồm 2 người. Một người trèo lên cây và hóa thân thành cây. Người còn lại sẽ ở dưới, cầm dao, gõ vào gốc cây và hỏi các câu như “Tại sao năm nay cây cối không đơm hoa, kết trái?”, “Mùa cây sau quả có ra nhiều không?”… Người trên cây sẽ trả lời các câu hỏi của người ở dưới. Các câu hỏi được đưa ra liên tục và người ở dưới sẽ “dọa” đốn cây nếu mùa sau không được như ý. Người trên cây phải trả lời nhanh với giọng điệu cuống quýt và phải hứa sẽ cho nhiều quả vào mùa sau.
3.5. Dâng hương lên bàn thờ tổ tiên
Giống như nhiều lễ Tết khác ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ cũng không thể thiếu nghi lễ dâng hương lên bàn thờ tổ tiên. Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn và cầu nguyện cho tổ tiên phù hộ. Tùy từng địa phương mà ngày Tết Đoan Ngọ sẽ được cúng lễ theo cách khác nhau.
Tuy nhiên, đa số mâm cúng vào ngày này là mâm cúng chay, ở một số địa phương cúng thêm thịt vịt. Mâm cúng Tết Đoan Ngọ gồm có: Hoa tươi, vàng mã, hương, nước sạch; cơm rượu nếp, nếp cẩm; hoa quả, người xưa thường chọn các loại quả chua như mận, xoài xanh, vải.
- Bánh tro: Đây là lễ vật đặc trưng ở miền Bắc, bánh được làm từ gạo nếp ngâm cùng nước tro của các loại lá cây khô, gói trong lá chuối rồi đem luộc;
- Thịt vịt: đây là món đặc trưng của người dân miền Trung trong dịp Tết Đoan Ngọ. Nhiều người cho rằng vào tháng 5 âm lịch, thời tiết oi ả, ăn thịt vịt tính hàn sẽ giúp cơ thể mát mẻ hơn;
- Chè trôi nước: Ở miền Nam, người dân thường dâng cúng chè trôi nước được làm từ bột nếp, bên trong có nhân đậu xanh, ăn kèm với nước đường hoặc nước cốt dừa đun đường.
4. Tết đoan ngọ trong xã hội hiện đại
4.1. Giữ gìn bản sắc dân tộc
Mặc dù xã hội đã thay đổi nhiều, nhưng Tết Đoan Ngọ vẫn được nhiều gia đình Việt gìn giữ. Các hoạt động cúng lễ, ăn rượu nếp và trái cây vẫn là những nét văn hóa truyền thống quan trọng.
4.2. Phát triển du lịch văn hóa
Một số địa phương đã khai thác Tết Đoan Ngọ để tổ chức các lễ hội văn hóa và quảng bá du lịch. Những hoạt động như đua thuyền, lễ cúng cầu an thu hút du khách, đồng thời góp phần bảo tồn di sản văn hóa địa phương.
Kết luận
Tết Đoan Ngọ không chỉ là một ngày lễ truyền thống, mà còn là biểu tượng của sự kết nối giữa con người với thiên nhiên và tổ tiên. Việc duy trì và phát huy những giá trị văn hóa trong ngày Tết này góp phần làm giàu bản sắc dân tộc và tăng cường sự gắn kết trong cộng đồng. Ngày nay, Tết Đoan Ngọ vẫn giữ nguyên sức hút với những ý nghĩa sâu sắc về tâm linh và lối sống lành mạnh.
Hãy cùng nhau giữ gìn và truyền lại những giá trị tốt đẹp của Tết Đoan Ngọ cho thế hệ sau! Bạn đã sẵn sàng đón một mùa Tết Đoan Ngọ an lành? Chia sẻ bài viết này để lan tỏa nét đẹp văn hóa truyền thống Việt Nam.
Nếu bạn đang tìm kiếm đối tác uy tín cho dự án xây dựng mộ gia tộc tại hoa viên cao cấp Phúc An Viên, hãy liên hệ ngay với Cty Huy Thịnh Phát. Chúng tôi luôn sẵn sàng tư vấn và mang đến giải pháp phù hợp nhất cho gia đình bạn.
Liên hệ với Huy Thịnh Phát
- Địa chỉ: 289/2 Phước Thiện, P. Long Bình, Tp Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh.
- Số điện thoại: 0903 917 151
- Email: congtyhuythinhphat@gmail.com
- Website: https://huythinhphat.vn/
Huy Thịnh Phát – Hơn 10 năm kinh nghiệm thi công mộ gia tộc tại nghĩa trang Phúc An Viên.
👉 Các chủ đề bạn nên đọc tham khảo thêm:
- Xem thêm: Lễ tảo mộ vào ngày nào? Những điều cần lưu ý vào ngày tảo mộ
- Xem thêm: Xây dựng mộ gia tộc cho gia đình dòng họ cần phải lưu ý gì?
